چرا تورم منفی بد است؟

بیشتر ما با پدیده تورم مثبت و عواقب اقتصادی آن آشنا هستیم. تورم دیگری هم با نام تورم منفی وجود دارد که در مقابل تورم مثبت قرار می‌گیرد. احتمالاً برای شما سؤال پیش بیاید که تورم منفی چیست و آیا به نفع اقتصاد و مردم است یا خیر؟ اصلاً تورم منفی چگونه و تحت‌تأثیر چه عواملی ایجاد می‌شود؟ وضعیت کلی اقتصاد در تورم منفی چگونه است؟ 

در ادامه به این سؤال‌ها جواب می‌دهیم و شرایط اقتصادی در وضعیت تورم منفی را بررسی می‌کنیم. پس اگر می‌خواهید بدانید که تورم منفی به چه معناست و به‌صورت کامل با آن آشنا شوید، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

تورم منفی به چه معناست؟

تورم منفی موقعیتی است که سطح عمومی قیمت کالاها (اعم از محصولات و خدمات) کاهش می‌یابد و در عوض قدرت خرید مصرف‌کنندگان افزایش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، سطح تورم به زیر صفر درصد می‌رسد و باگذشت زمان، به‌خاطر کاهش قیمت محصولات و خدمات، ارزش پول بیشتر می‌شود. یعنی در تورم منفی، با مقدار پولی که امروز در اختیار دارید، در آینده می‌توانید محصولات و خدمات بیشتری را خریداری کنید.

برای مثال تصور کنید قیمت یک دستگاه تلویزیون، امروز 20 میلیون تومان است. در وضعیت تورم منفی، قیمت این دستگاه ممکن است در 6 ماه آینده به 18 میلیون تومان کاهش پیدا کند. با این توضیحات، شاید فکر کنید که تورم منفی برای اقتصاد مفید است اما این نوع تورم هم پیامدهای مخربی برای اقتصاد دارد. در بخش‌های بعدی، بیشتر در مورد پیامدهای تورم منفی صحبت خواهیم کرد. 

توجه داشته باشید که تورم منفی را با کاهش تورم اشتباه نگیرید. تورم منفی، زمانی رخ می‌دهد که میزان تورم به زیر 0.0٪ سقوط کند. درحالی‌که کاهش تورم، معمولاً به معنی کاهش سرعت قیمت‌ها در تورم مثبت است. در واقع در کاهش تورم، قیمت‌ها همچنان در حال افزایش هستند و فقط سرعت و آهنگ رشد آن‌ها کمتر می‌شود. 

برای مثال کالایی را به ارزش 10 میلیون تومان تصور کنید. در تورم 50 درصدی، ارزش این کالا بعد از 1 سال، به 15 میلیون تومان می‌رسد. حال با کاهش تورم از 50 به 25 درصد، ارزش همان کالا بعد از 1 سال، به 12 میلیون و 500 هزار تومان می‌رسد. همان‌طور که می‌بینید، در کاهش تورم، صرفاً سرعت افزایش قیمت کالا کاهش پیدا می‌کند. 

البته این مثال فقط زمانی درست است که تورم مرکب را نادیده بگیریم و کاهش نرخ تورم در یک سال و به‌صورت ناگهانی اتفاق بیفتد. همچنین نرخ تورم باید در طول سال ثابت باشد و هیچ عامل دیگری روی قیمت‌ها تأثیر نگذارد. در دنیای واقعی، عملاً این اتفاق نمی‌افتد و تورم مرکب در کنار موارد تأثیرگذار بر قیمت، قیمت‌ها را تغییر می‌دهند و اعدادی که در مثال پیش گفتیم، صادق نخواهد بود.

تا اینجا گفتیم که تورم منفی به چه معناست و در بخش‌های بعدی، عواملی که باعث ایجاد تورم منفی می‌شوند را بیان می‌کنیم.

چه عواملی باعث به وجود آمدن تورم منفی می‌شوند؟

تغییر در وضعیت عرضه و تقاضا، مهم‌ترین عامل برای ایجاد تورم منفی است. در واقع هر عاملی که نسبت عرضه به تقاضا را برای کالاها بیشتر کند یا بالعکس، می‌تواند عاملی برای ایجاد تورم منفی باشد. از جمله مهم‌ترین عواملی که به‌صورت مستقیم روی عرضه و تقاضا تأثیر می‌گذارند و می‌توانند در نهایت موجب تورم منفی شوند، عبارت‌اند از:

• کاهش سرعت گردش پول: پس‌انداز پول توسط مردم باعث می‌شود که پول از چرخه اقتصادی خارج شود. اگر میزان این پس‌اندازها زیاد باشد، نشان‌دهنده این است که مردم تمایل کمتری برای خرید دارند و تقاضا برای محصولاتِ موجود در بازار، کم است. در نتیجهٔ این وضعیت، کسب‌وکارها یا تولیدکننده‌ها برای جلب‌توجه مشتریان خود مجبور هستند قیمت محصولات یا خدمات خود را کاهش دهند. انجام این کار در بلندمدت، منجر به ایجاد تورم منفی می‌شود.
• افزایش رقابت در بازار: به دلایل مختلفی مثل استفاده از تکنولوژی‌های جدید یا ورود رقبای جدید، ممکن است میزان رقابت در بازار بیشتر شود. تحت‌تأثیر این افزایش رقابت، بعضاً تولیدکننده‌ها ناچار می‌شوند قیمت کالا یا خدمات خود را کاهش دهند. هدف از ایجاد این کار، می‌تواند ایجاد یک مزیت رقابتی یا حفظ سهم بازار باشد. اگر در شرایط رشد اقتصادی، این روند برای حوزه‌های زیادی رخ دهد و سطح عمومی قیمت‌ها کاهش پیدا کند، تورم منفی ایجاد می‌شود.
• کاهش عرضه پول: ممکن است بانک مرکزی در راستای سیاست‌های اقتصادی خود مثل کنترل قیمت‌ها، عرضه پول به بازار را کاهش دهد. در این شرایط، ارزش پول با گذشت زمان بیشتر و بیشتر می‌شود. افزایش ارزش پول هم مردم را ترغیب می‌کند تا پول خود را پس‌انداز کنند. این وضعیت به کاهش نقدینگی و سرعت گردش پول در بازار منجر می‌شود که در بلندمدت تورم منفی را ایجاد می‌کنند.
• افزایش نرخ بهره: افزایش نرخ بهره باعث می‌شود تا مردم تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری داشته باشند. حتی در بیشتر مواقع، مردم سرمایه خود را از بازارهای دیگری مثل بورس خارج می‌کنند و در بازارهای دیگری مثل طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. این وضعیت منجر به کاهش فعالیت‌های اقتصادی و حجم معاملات می‌شود که نتیجه این شرایط هم در بلندمدت، تورم منفی است.  

آیا تورم منفی بد است؟

در نگاه اول، ممکن است تورم منفی یک وضعیت اقتصادی مطلوب به نظر برسد؛ مخصوصاً برای مصرف‌کننده‌ها. اما در واقعیت این‌طور نیست و تورم منفی می‌تواند به‌اندازه تورم مثبت برای اقتصاد یک کشور مضر باشد. در تورم منفی، بیشتر مردم به امید اینکه در آینده بتوانند با پول فعلی خود خرید بیشتری انجام دهند، به فکر پس‌انداز پول هستند تا خرج و سرمایه‌گذاری با آن. 

این وضعیت، میزان فعالیت‌های اقتصادی، حجم معاملات و گردش پول در جامعه را بسیار کم می‌کند. ادامه‌دار شدن این وضعیت و رشد تورم منفی، در نهایت منجر به ایجاد یک رکود اقتصادی بزرگ می‌شود. برای درک بهتر این موضوع، به چرخه تورم منفی در بخش زیر توجه کنید:

• مرحله اول – کاهش قیمت‌ها: کاهش قیمت‌ها در تورم منفی باعث می‌شود مصرف‌کنندگان قیمت‌های پایین‌تر را در آینده پیش‌بینی کنند و خرید خود را به تأخیر بیندازند. در واقع در این مرحله، تقاضا برای خرید کم‌تر و کم‌تر می‌شود.
• مرحله دوم – کاهش تقاضا: کسب‌وکارها مجبور می‌شوند به کاهش تقاضا و سود واکنش نشان دهند. آن‌ها برای انجام این کار و حفظ بقای خود، هزینه‌های کسب‌وکار را تا حد زیادی کاهش می‌دهند که اغلب با کاهش دستمزد یا اخراج کارکنان همراه است.
• مرحله سوم – افزایش بیکاری و کاهش درآمد: با افزایش بیکاری یا کاهش سطح درآمدها، کم‌کم قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند که به تقاضای کمتر برای کالا منجر می‌شود. 
• مرحله چهارم – تداوم تورم منفی: این چرخه ادامه می‌یابد و در هر مرحله، فشارهای بیشتری را وارد می‌کند. در این شرایط، سطح عمومی درآمدها و سود کسب‌وکارها هر دو به کمترین میزان خود می‌رسد. این چرخه ادامه پیدا می‌کند تا عملاً فعالیت‌های اقتصادی در کشور متوقف شود.

در نتیجه فرایند بالا و تداوم آن که به مارپیچ تورم منفی معروف است، مشکلات زیر به وجود می‌آیند: 

1. کاهش میل به سرمایه‌گذاری: در تورم منفی، پول با ارزش است و پس‌اندازکردن آن نه‌تنها ریسک کمتری دارد، ارزش آن هم با گذشت زمان بیشتر می‌شود. برای همین مردم تمایلی به سرمایه‌گذاری در تورم منفی ندارند. 
2. کاهش سود و ورشکسته‌شدن کسب‌وکارها: در اثر کاهش قیمت‌ها و تقاضا، سود کسب‌وکارها به کم‌ترین میزان خود و حتی گاهی اوقات به زیر صفر می‌رسد. در این شرایط کسب‌وکارهای زیادی ورشکسته یا تعطیل می‌شوند.
3. رکود اقتصادی: تداوم یا مارپیچ تورم منفی، فعالیت‌های اقتصادی کشور را عملاً متوقف می‌کند که در نتیجه، اقتصاد دچار رکود می‌شود.

باتوجه‌به این توضیحات و پیامدهای مخرب زیادی که تورم منفی و مثبت دارند، پس شرایط ایدئال اقتصادی چگونه است؟ وضعیت تورم باید چگونه باشد تا به اقتصاد کشور آسیب نرساند؟ در بخش بعدی جواب این سؤال‌ها را می‌دهیم.

مقایسه تورم مثبت و منفی: کدام یک برای اقتصاد ضرر بیشتری دارد؟

به‌صورت کلی، هر دو تورم مثبت و منفی برای اقتصاد مضر هستند. تورم مثبت، عدم اطمینان در بازار را بیشتر می‌کند و قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد. از طرف دیگر، تورم منفی با اینکه باعث افزایش قدرت خرید و ارزش پول می‌شود، اما تداوم و رشد آن در بلندمدت، کسب‌وکارها را به مرز نابودی می‌کشاند و سرعت فعالیت‌های اقتصادی را بسیار کم می‌کند. این امکان وجود دارد که تورم مثبت و منفی در کوتاه‌مدت مزیت‌هایی برای اقتصاد داشته باشند، اما پیامدهای مخرب آن‌ها در بلندمدت بسیار بیشتر است.

باتوجه‌به تجربیات گذشته و نظر اقتصاددانان، برای رفع این مشکل باید تورم را حدی نگه داشت که فعالیت‌های اقتصادی را متوقف نکند. براین‌اساس، تورم ایدئال باید کمی بالاتر از 0 درصد باشد. این میزان از تورم باعث ثبات اقتصادی در کنار رشد آن می‌شود. 

توجه کنید که اگر تورم منفی در حالت مدیریت شده و ناشی از رشد تکنولوژی و افزایش بهره‌وری اقتصادی باشد، هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند و یک اقتصاد پایدار ایجاد می‌شود. بااین‌حال، نحوه مدیریت‌کردن تورم منفی به عوامل زیادی بستگی دارد و بسیار پیچیده است. به همین علت در بیشتر مواقع منظور از تورم منفی، تورم منفی مدیریت نشده است. 

دیدگاه شما دررابطه‌با تورم منفی و مثبت چیست؟

در این مقاله، به سراغ جواب این سؤال رفتیم که تورم منفی چیست و چرا برای اقتصاد بد است؟ همچنین عواملی که باعث ایجاد تورم منفی می‌شدند را بررسی کردیم و متوجه شدیم که چرا و چگونه تورم منفی ایجاد می‌شود. امیدواریم که توانسته باشیم به سؤالات شما دراین‌رابطه پاسخ دهیم و ابهامی برای شما باقی نمانده باشد. اگر به دنبال اطلاعات بیشتری دراین‌رابطه هستید، شرکت در دوره اقتصاد کلان را پیشنهاد می‌کنیم که به‌صورت کامل در مورد تورم و عوامل مؤثر بر آن صحبت کردیم. خوشحال می‌شویم که شما هم دیدگاه خود را دررابطه‌با تورم مثبت و منفی با ما به اشتراک بگذارید. همچنین اگر سؤال دیگری در مورد تورم منفی و پیامدهای اقتصادی آن دارید، در بخش کامنت‌ها برای ما بنویسید.