درباره نقدینگی

نقدینگی شاید مهم­ترین مفهوم و یا متغیر در سطح کلان اقتصادی است که افراد، کسب و کار‌ها و دولت­‌ها به کرات از آن استفاده می‌­کنند. در این مقاله به معرفی مفهوم نقدینگی، انواع آن، مزایا و معایب خلق نقدینگی و ارتباط آن با بیکاری، تولید، تورم از یک سو و بازدهی دارایی‌­های مختلف مثل ارز، طلا و مسکن پرداخته شده است. علاوه بر این آمار مرتبط با نقدینگی مورد بررسی  و مطالعه قرار گرفته است.

تعریف نقدینگی و انواع آن

به صورت کلی، در اقتصاد به جمع پول و شبه پول «نقدینگی» (Liquidity) می‌گویند. بر این منظور در ادامه پول و شبه پول تعریف شده است.

پول چیست؟

پول، طبق تعريف شامل اسكناس و مسكوک در دست اشخاص به علاوه سپرده‌های ديداری شامل حساب­‌های جاری، چک و کارت‌­های اعتباری می‌شود. 

شبه پول چیست؟

«شبه پول» به دارایی‌هایی اشاره می‌کند که به صورت مستقیم به‌عنوان وسیله مبادله قابل استفاده و نقد نیستند اما می‌توان آن‌ها را به پول نقد یا سپرده‌های بانکی چک کشیدنی تبدیل کرد. براساس این تعریف حساب‌های پس‌انداز و حساب‌های مدت‌دار شبه پول هستند. برای مطالعه بیشتر در این رابطه مراجعه کنید به کتاب اقتصاد کلان نوشته فریدون تفضلی.

معایب رشد نقدینگی

براساس نظریه مقداری پول، رشد نقدینگی متناسب با رشد اقتصادی کشورها بسیار خوب است و توصیه می­‌شود. در هر حال در صورتی که نرخ رشد نقدینگی در یک کشور از نرخ رشد تولید کالاها و خدمات بیشتر باشد، سبب ایجاد تورم می­‌شود و این مسئله مهم­ترین ایراد رشد نقدینگی است.

در اقتصاد ایران متوسط نرخ رشد اقتصادی کشور در دهه گذشته سالانه حدود نیم درصد بوده است و نرخ رشد نقدینگی همواره بالای 25 درصد بوده است که نتیجه آن ایجاد تورم است. در حال حاضر نیز رشد نقدینگی اگرچه کند شده است ولیکن در سطحی در حدود 30 درصد است که دلالت بر ادامه روند تورمی در اقتصاد کشور دارد. البته رشد نقدینگی مزایایی نیز دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته شده است.

مزایای رشد نقدینگی

مهم­ترین مزیت رشد نقدینگی ایجاد منابع لازم برای دولت­‌ها و بنگاه­‌های اقتصادی برای تامین نیازهای مصرفی و عمرانی است. در صورتی که نقدینگی رشدی معادل با رشد اقتصادی و تقاضای حقیقی بنگاه‌­ها نداشته باشد، کسب و کارها با مسئله تامین منابع لازم برای رشد و سرمایه‌­گذاری مواجه می­‌شوند که این مسئله باعث افزایش نرخ بهره در کشور و کند شدن یا حتی منفی شدن رشد اقتصادی (رکود) می‌­شود.

ارتباط نقدینگی با بازدهی بازارهای مختلف

پیش از این بارها در اکوبیزینس از نقدینگی گفته‌ایم و نقدینگی را به عنوان مهم‌ترین شاخص تورم‌زا زیر ذره‌بین قرار داده‌ایم. در این پست به بررسی آمار نقدینگی و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها پرداختیم.

نقدینگی از ابتدای سال 92 تا به امروز بیش از 8.7 برابر شده است. در اسلایدهای آتی نگاهی دقیق‌تر به نقدینگی و نرخ رشد آن و برخی از دارایی‌ها انداخته‌ایم.

بررسی آماری نقدینگی

در نمودار زیر روند نقدینگی در کشور و نرخ رشد آن در سال­‌های مختلف برای بازه زمانی 1384 تا 1401 مورد بررسی قرار گرفته است. نکته حائز اهمیت با توجه به نمودار رشد قابل ملاحظه و پیوسته نقدینگی در کشور است که البته با نوساناتی همراه بوده است.

در صورتی که نرخ رشد نقدینگی بیشتر از نرخ رشد اقتصادی باشد که در ایران همواره اینطور بوده است قیمت کالاها و خدمات افزایش می­‌یابد و البته قیمت­ دارایی­‌ها متناسب یا حتی بیشتر از نرخ رشد نقدینگی رشد نشان خواهد داد. جداولی که در ادامه آمده است به این موضوع پرداخته‌­اند.

قیمت مسکن طی بازه زمانی سال­‌های 1392 تا 1401 قریب به 1144 رشد داشته است که این موضوع مبین آن است که قیمت مسکن متناسب با رشد نقدینگی افزایش یافته و مهم­ترین دلیل برای رشد قیمت مسکن رشد نقدینگی بوده است. این مسئله در مورد سایر کالاها، خدمات و دارایی‌­ها نیز صادق است.

یک متر مربع واحد مسکونی شهر تهران

دلار شاید مهم­ترین دارایی باشد که فعالین اقتصادی در ایران روند قیمت آن را دنبال می­‌کنند. آمار و ارقام (جدول زیر) دلالت بر آن دارد که رشد قیمت دلار نیز همبستگی بسیار بالایی با رشد نقدینگی داشته است.

به ارقام زیر توجه کنید.

قیمت طلا در کشور متاثر از قیمت دو عامل است. اول، نرخ ارز و دوم تحولات اقتصاد جهانی در حوزه طلا. همانطور که اشاره شد رشد قیمت ارز به شدت متاثر از نرخ رشد نقدینگی است و از این رو ارتباط شدیدی بین رشد قیمت طلا و رشد نقدینگی وجود دارد. عامل دوم تحولات اقتصاد جهانی است که باعث تفاوت در بازدهی طلا و ارز شده است.

به ارقام زیر توجه کنید.

پراید شاید سمبلی مناسب برای بررسی رابطه نرخ رشد نقدینگی با کالاهای تولید داخل باشد. البته بر خلاف سایر نقاط جهان پراید در ایران یک کالای سرمایه­‌ای است. رابطه بین قیمت پراید و نرخ رشد نقدینگی در جدول زیر نشان داده شده است.

به ارقام مرتبط با قیمت پراید توجه کنید.

دلایل رشد نقدینگی

دلایل مختلفی در رابطه با رشد نقدینگی می­‌توان بر شمارد. از جمله به لحاظ تئوریک رشد نقدینگی از طریق رشد پایه پولی و رشد ضریب فزاینده خلق پول ایجاد می­‌شود. پایه پولی خود شامل دارایی‌­های خارجی بانک مرکزی شامل ارز و طلا، بدهی دولت به بانک مرکزی و بدهی بانک‌­ها به بانک مرکزی است.

ضریب فزاینده پولی ضریبی است که نشان می‌­دهد بانک مرکزی و یا نظام بانکی چند برابر سپرده­‌هایی که در اختیار دارد پول بانکی خلق کرده است. براساس تعریف ضریب فزاینده خلق پول معکوس نسبت سپرده­‌های قانونی است که در مقاله دیگری به این موضوع به طور مفصل پرداخته می­‌شود.

جمع ­بندی و نتیجه ­گیری

بررسی­‌های صورت گرفته توسط تیم اکوبیرینس دلالت بر آن دارد که نقدینگی به دلالیل مختلفی در ایران رشدی بیشتر از نرخ رشد اقتصادی داشته است و البته منجر به تورم‌­های بالا در کشور شده است. برای کنترل تورم ریشه‌دار و البته نرخ­‌های بالای رشد نقدینگی در ایران به عوامل مختلفی نیازمندیم.

دولت به دلایل مختلفی از جمله تحریم‌­های اقتصادی در اکثر سال­‌ها دچار کسری بودحه بوده است و به دلیل این که نتوانسته است نظام مالیاتی صحیح و منصفانه‌­ای برقرار کند هرگاه دچار کسری بوده شده است از جمله به دلیل کاهش درآمدهای نفتی سراغ بانک مرکزی و خلق پول رفته است. بانک مرکزی نیز که نهادی مستقل و مقتدر در کشور نیست، در پاسخ به نیازهای دولت در اکثر سال‌­ها با دولت همراهی کرده است.

در نهایت بانک‌­های تجاری نیز به دلیل نظارت ضعیف بانک مرکزی خود ابزاری برای خلق پول و نقدینگی بوده‌­اند که در کنار موسسات مالی و اعتباری غیر مجاز همگی دلایل خلق گسترده نقدینگی در کشور بوده‌­اند. برای کنترل نقدینگی و خلق پول نیاز داریم به:

• دولت منضبط
• بانک مرکزی مستقل و مقتدر
• نظارت قوی و دقیق بر بانک‌های تجاری